امام محمد باقر(ع) در دورانی می‌زیست که معارف حقه اسلام در خطر تحریف قرار داشتند، امام با آگاهی دقیق از شرایط به نشر تعلیمات اسلامی پرداخت و با تربیت شاگردان متعدد برای حفظ اصالتهای تاریخی اسلام و نشر حقایق به شایستگی فعالیت کرد.

نام مبارک امام پنجم، محمد است . از آنجا که آن حضرت دریای علوم را شکافت و اسرار بسیاری را آشکار ساخت به باقر یا باقرالعلوم ملقب شد .

شاکر، صابر و هادی نیز برای آن حضرت ذکر کرده ‌اند که هر یک معرف صفتی از صفات آن امام بزرگوار است.

کنیه امام "ابو جعفر" و مادرش "فاطمه" دختر امام حسن مجتبی(ع) بود. پدرش حضرت سیدالساجدین، امام زین العابدین، علی بن الحسین(ع) است. تولد حضرت باقر(ع) در روز جمعه سوم ماه صفر سال 57 هجری در مدینه اتفاق افتاد.

در واقعه جانگداز کربلا همراه پدر و در کنار جد بزرگوار خود حضرت سیدالشهداء، کودکی چهارساله بود . دوران امامت امام محمد باقر(ع) از سال 95 هجری که سال شهادت امام زین العابدین(ع) است آغاز و تا سال 114 هجری یعنی مدت 19 سال و چند ماه ادامه داشت.

مسائلی چون انقراض امویان و بر سر کار آمدن عباسیان و ایجاد مشاجرات سیاسی و ظهور سرداران و مدعیانی مانند ابوسلمه خلال و ابومسلم خراسانی و دیگران مطرح در دوره امامت امام محمد باقر مطرح شد . در این دوره همچنین بیم آن می رفت که تاریخ وقایع اصیل اسلامی نظیر حماسه عاشورا دچار تحریف شده و بصورتی غیر واقعی تبیین و تشریح شود .

امام محمد باقر(ع) با درک چنین شرایطی با تشکیل کلاسهای درس به نشر معارف حقه اسلام و تعلیمات اصیل اسلامی پرداخت و با تربیت شاگردانی به منظور اشاعه اسلام و حقایق آن در نقاط مختلف همت گماشت تا آنها علاوه بر اشاعه اسلام در جهت حفظ اصالتهای اسلامی نیز فعالیت کنند.

مدت بیست سال معاویه در شام و کارگزاران وی در مرزهای دیگر اسلامی در واژگون جلوه دادن حقایق اسلامی - با زور و زر و تزویر و اجیر کردن عالمان خود فروخته تلاش بسیار کردند.

حضرت سجاد(ع) و امام محمد باقر(ع) پس از واقعه جانگداز کربلا و ستمهای بی سابقه آل‌ ابوسفیان، که مردم به حقانیت اهل بیت عصمت (ع) توجه کردند، در اصلاح عقاید مردم به ویژه در مسئله امامت و رهبری، که تنها شایسته امام معصوم است، سعی بلیغ کردند و معارف حقه اسلامی را در جهات مختلف به مردم تعلیم دادند تا کار نشر فقه و احکام اسلام به جایی رسید که فرزند گرامی آن امام، حضرت امام جعفر صادق(ع) دانشگاهی با چهار هزار شاگرد پایه گذاری کرد و احادیث و تعلیمات اسلامی را در اکناف و اطراف جهان آن روز اسلام انتشار داد.